در پهنه هر سرزمین و در سطح هر منطقه ، عدم کارایی در تخصیص عوامل تولید وجود دارد زیرا بنگاه های تولیدی و افراد در تصمیم گیری های خود ، هزینه های اجتماعی ناشی از فعالیتهای خود را در نظر نمی گیرند (Colin, 1991).. لذا بدون وجود یک بخش سومی که برای رفع این اختلاف (تفاوت بین هزینه های اجتماعی و خصوصی) اقدام کند ، جامعه نمی تواند در بهترین شرایطی که امکان دارد قرار بگیرد . در نتیجه بخش دولتی برای این که یک حد مطلوب تخصیص عوامل تولید را در سطح مناطق ضمانت کند باید وجود داشته باشد. (Ackerman, 1991)

وقتی که مسئله کارایی تخصیص عوامل تولید مد نظر است ، این موضوع بررسی می شود که عوامل تولید بین مصارف مختلف چگونه تقسیم شود که بهترین یا موثرترین وجه استفاده از آن را به همراه داشته باشد. (Bellamy, 1999)

از نظر مهندسی، کارایی تخصیص عوامل تولید به معنای استفاده از عوامل تولید به نحوی است که میزان تولید کالا را به حداکثر برساند ولی از نظر اقتصادی این به تنهایی کافی نیست بلکه ترکیب تولید کالا هم مطرح است. بنابر این از نظر اقتصادی کارایی تخصیص عوامل تولید ، زمانی حاصل می شود که نتوان ترکیب  مورد استفاده عوامل تولید را برای بالا بردن سطح ارضای کل افراد جامعه تغییر داد(حالت بهینه پارتو). (Bellamy, 1999),

 برای هر توزیعی از درآمد ، یک نظام بازار رقابت کامل می تواند بیشترین کارایی تخصیص عوامل تولید را بوجود آورد. بر این اساس اندیشمندان ، مشکلات عدم کارایی در تخصیص بهینه عوامل تولید را در خارج شدن نظام بازار از رقابت کامل می دانند(Rose, 1993)

حالت هایی که باعث به وجود آمدن عدم کارایی تخصیص عوامل تولید می شود عباتند از وجود بازارهای غیر رقابتی ، وجود عوامل خارجی که بر روی تعادل بازار تاثیر می گذارد و بالاخره وجود کالاهای عمومی(Adelman, 1999)

در نتیجه دولت وظیفه دارد به هنگام شکست مکانیزم بازار دست به کار شده و به برقراری مجدد تعادل نظام اقتصادی کشور کمک کند (Rose, 1993)

موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد ، عدم امکان عرضه کالاهای عمومی در سطح مطلوب توسط بخش خصوصی است. برخی کالاها نظیر دفاع ملی ، برنامه های رادیو و تلویزیون ، پل ها و جاده ها و مواردی از این دست ، جزو کالاهای عمومی محسوب می شود. با این حال اغلب کالاهای عمومی از نوع خالص آن نیست زیرا تحت شرایطی (تراکم یا تقاضای زیاد) مصرف یک واحد بیشتر از کالا به وسیله یک نفر بر روی مصرف دیگران تاثیر می گذارد. (Grzymala, 2002).

از سوی دیگر ، هزینه متوسط بسیاری از کالاها و خدماتی که به وسیله بخش دولتی تولید می شود(مانند سیستم حمل و نقل عمومی و آب آشامیدنی) دارای خاصیت نزولی است(حداقل تا مقیاس وسیعی از تولید)  بنابر این منحنی هزینه نهایی درازمدت در زیر منحنی هزینه متوسط درازمدت قرار خواهد گرفت و اگر قیمت در نقطه ای برابر با هزینه نهایی دراز مدت تعیین شود(نقطه حد مطلوب کارایی تولید ) ، ضرر به همراه خواهد داشت. پس اگر هدف کارایی تخصیص عوامل تولید باشد ، بخش دولتی باید به تولید کالاهایی که هزینه نزولی دارد کمک کند. (March and Olsen, 1995)

همچنین ، تغییر در نحوه تخصیص عوامل تولید ، باعث تغییر در توزیع درآمد در سطح مناطق نیز می شود ، بنابر این ، نقش دولت به غیر از تخصیص عوامل تولید ، برقراری عدالت در توزیع درآمد هم هست. (Panitch, 2000).

از سوی دیگر باید اشاره کرد که در زمینه توسعه و عدالت اجتماعی ، نظام های دولتی وابسته به دیدگاه کاپیتالیستی ،کمونیستی و اسلامی رویکردهای متفاوتی داشته اند. دولت های کاپیتالیستی بیش از هرچیز به دنبال بهره وری هرچه بیشتر ، رقابت پذیری بالاتر و منافع فردی حداکثری هستند  (Ferguson and Gupta. 2002) این در حالی است که دولت های کمونیستی رویکرد ملی کردن وسایل تولید اجتماعی و منابع به دست طبقه کارگر ، از بین بردن طبقات و آثار آن و توزیع درآمد و یا تولید بر اساس کار هر کس را مد نظر قرار دادند. (Jessop, 1990)

 این در حالی است که نظام توزیع ثروت در یک جامعه اسلامی به گونه ای است که حقوق فردی و اجتماعی هر دو در نظر گرفته می شود به طوری که حقوق فردی هر کس بر اساس کار و احتیاجش از ثروت جامعه تامین می شود بدون این که به حقوق جامعه لطمه بزند(عابدین درکوش ، 1380)

 

منابع :

1. عابدین درکوش ، سعید (1380) ، درآمدی به اقتصاد شهری ، مرکز نشر دانشگاهی ، تهران.
2. Ackerman,B(1991) We the People: Foundations, Cambridge Mass.: Harvard University
3. Adelman,Irma.(1999) The Role of Government in Economic Development, California Agricultural Experiment Station, Giannini Foundation of Agricultural Economics
4. Bellamy, Richard(1999), Liberalism and pluralism, Routledge, New York.
5. Ferguson, James and Gupta, A. (2002). “Spatializing States: Toward an Ethnography of Neoliberal Governmentality,” American Ethnologist 29(4): 981-1002.
6. Gordon, Colin. (1991). “Governmental Rationality: An Introduction,” pp. 1-53 in The Foucault Effect: Studies in Governmentality, edited by Graham Buchell, Collin Gordon, and Peter Miller. Chicago: University of Chicago Press
7. Grzymala, Anna ( 2002). “Reconceptualizing the State: Lessons from Post-Communism.” Politics and Society 30(4):529-554.
8. Jessop, Bob. (1990) “Marxism, Economic Determinism and Relative Autonomy” and “Capitalist States, the Interest of Capital and Bourgeois Rule” in State Theory: Putting States in their Place. Pennsylvania State University Press. Pp. 79-104, 144-169.
9. March, James G. and Johan P. Olsen (1995): Democratic Governance. New York: The Free Press.
10. McMichael, Philip. (1996). “Globalization: Myths and Realities.” Rural Sociology 61(1): 25?55.

11. Panitch, Leo. (2000). “The New Imperial State.” New Left Review 2: 5-20

1. Paul Krugman (1994) " The Myth of Asia"s Miracle" Foreign Affairs 73(6): 62-78.
2. Rose, Nikolas. (1993). “Government, Authority and Expertise in Advanced Liberalism.” Economy and Society 22(3): 283-299.